قسمت چهارم از گفتار اول بیانات امیرامومنین علی (ع) در باب امر به معروف و نهی از منکر
ج ـ امر به معروف و نهی از منكر معیار سنجش دیگر اعمال:
گاهی در بیانات حضرت علی علیهالسلام، به عبارتهایی برمیخوریم كه در آنها حضرت در مقام بیان اهمیت و ارزش امری است و برای اثبات ارزش آن امر، از معیار امر به معروف و نهی از منكر استفاده نمودهاند.
1) «اعرفوا... و اولی الامر بالامر بالمعروف و العدل و الاحسان:[14] اولی الامر را با امر به معروف و عدل و احسان بشناسید.» این روایت كه در آن امیرالمؤمنین، علیهالسلام، برای شناخت اموری، معیارهایی ارائه فرموده است(خدا را با خدا، رسول را با رسالت و اولیالامر را با ...)، نشان میدهد كه امر به معروف آنچنان اهمیت و قدر و منزلت دارد كه برای شناخت اولی الامر باید به عنوان ملاك و معیار از آن استفاده نمود.
2) «العقل منزه عن المنكر امر بالمعروف:[15] عقل، بازدارنده از منكر و امر به معروف است». عقل، این ودیعه الهی نزد انسانها كه ملاك و ابزار اصلی راهیابی و وصول انسانها به هدایت و شناخت است، با معیار امر به معروف و نهی از منكر سنجیده میشود و چنانچه كسی این دو خصوصیت را نداشته باشد، باید حكم كرد كه فاقد عقل است و یا اینكه عقلش معیوب است. چه ارزش و مقامی بالاتر از اینكه به امر به معروف و نهی از منكر معیار سنجش عقل سالم از عقل ناسالم میباشد.
در جای دیگر امام، «دین» و «شمشیر» را كه اولی برای هدایت و رأفت نسبت به آدمیان و دومی برای قهر و عذاب طاغیان نهاده شدهاند، از آن جهت ارزشمند و معتبر میشمارد كه اینان امر به معروف و ناهی از منكرند.
3) «السیف فاتق والدین راتق؛ فالدین یأمر بالمعروف و السیف ینهی عن المنكر. قال الله تعالی: لكم فی القصاص حیاه:[16] شمشیر بازكننده گرهها و دین، ساماندهنده امور است؛ پس دین، امر به معروف میكند و شمشیر، نهی از منكر مینماید. خداوند متعال فرموده است: قصاص حیات شماست.»[17] «رتق» و «فتق» در لغت ضد هم هستند. اولی به معنای بسته و ضمیمه هم بودن و دومی به معنای جدایی و باز بودن. راتق به معنی عاقد(گره زن) و فاتق به معنای حال(بازكننده گره) است.[18] شمشیر با قهرش معضلات و گرهها را كه با وسایل دیگر امكان باز نمودن آنها نیست، باز میكند و دین با مهرش نابسامانیها و گرههای باز شدهای را كه به هم نمیپیوندند، به هم میرساند و اوضاع را سامان میدهد. امر به معروف و نهی از منكر هم به این شیوه، رتق و فتق امور جامعه اسلامی را به عهده میگیرند و در صورت تعطیلی این دو فریضه است كه مشكلات حل نمیشود و نابسامانیها سامان نمیگیرد.
د ـ مسابقه در زمینهی امر به معروف و نهی از منكر:
در باب اهمیت دو فریضهی امر به معروف و نهی از منكر دو روایت دیگر را از آن حضرت به عنوان خاتمهی این بحث میآوریم. البته همانطور كه ذكر شد، در مباحث آتی نیز كه آنها را به موضوعات مختلفی اختصاص دادهایم، اهمیت و ارزش امر به معروف و نهی از منكر به خوبی مستفاد میگردد.
1) «اذا رأیتم الخیر فسارعتم الیه و اذا رأیتم الشر فتباعدتم عنه و كنتم بالطاعات عاملیان و فیالمكارم متنافسین، كنتم محسنین فائزین:[19] هرگاه خیر را دیدید و به طرف آن شتاب نمودید، و هرگاه كه شر را دیدید و از آن دوری جستید و در آن حامل عامل به طاعات بودید و در راه مكارم مسابقه دادید، در این هنگام است كه شما نیكوكار و رستگارید». عمل به خیر و دوری از شر از مراتب امر به معروف و نهی از منكر محسوب میگردند كه در ادامه با تفصیل بیشتر دربارهی آن بحث خواهد شد. مسابقه در این راه از همگوی سبقت را ربودن، موجب رستگاری میشود. انسان را در شمار نیكوكاران قرار میدهد.
2) «ان كنتم لا محاله متسابقین، فتسابقوا الی اقامه حدود الله و الامر بالمعروف:[20] اگر ناچار به مسابقه هستید، در زمینهی اقامهی حدود الهی و امر به معروف با هم مسابقه بدهید». امیرالمؤمنین در این دو گفتار از مؤمنان و مسلمانان میخواهد در خصوص اجرای حدود الهی و پرهیز از منكرات و نیز امر به معروف و شتاب به سوی انجام كارهای نیك، از همدیگر سبقت گرفته و با هم مسابقه بدهند. طبع انسانها به گونهای است كه همواره در زمینههای مختلف با همدیگر در حال مسابقه هستند. لذا بهتر است موضوع مسابقه را از امور كماهمیت و بیاهمیت تغییر داده و در موضوعات و زمینههای حائز اهمیت از جمله امر به معروف و نهی از منكر كه مهمترین عبادات محسوب میگردند، به رقابت بپردازند.